Site-archief

Poëzie in de ruimte

Ada Limón

.

De maan is misschien wel het onderwerp geweest van evenveel gedichten als er sterren aan de hemel zijn. Maar zijn koude neef, Europa – een van de grootste van de vele manen die rond Jupiter cirkelen, het zijn er maar liefst 95 – krijgt in literaire kringen iets minder aandacht.

Tot nu. Op verzoek van NASA heeft de Amerikaanse dichter Ada Limón (1976) een gedicht van 21 regels geschreven, ‘In Praise of Mystery: A Poem for Europa’,  dat helemaal naar zijn interplanetaire muze zal reizen. De Space Administration zal het gedicht mee laten reizen op de Europa Clipper , een onbemand ruimtevaartuig dat in de herfst van 2024 in de baan van Jupiter zal worden gelanceerd om wetenschappelijke observaties uit te voeren. Leuk weetje: iedereen heeft ook de mogelijkheid om een naam toe te voegen aan de ‘boodschap in een fles’ op de website van NASA, die samen met het gedicht van Limón in het ruimtevaartuig zal worden geëtst.

De Clipper zal een afstand van 3,5 miljard kilometer afleggen en in 2030 op zijn bestemming aankomen. Wetenschappers geloven dat zich onder het ijskoude oppervlak van Europa water bevindt, en mogelijk de omstandigheden om leven mogelijk te maken. Limón zinspeelt hierop in haar vrije vers en schrijft: “En het is niet de duisternis die ons verenigt, niet de koude afstand van de ruimte, maar het offer van water, elke druppel regen.”

Ada Limón werd in 2022 door de Librarian of Congress uitgeroepen tot de 24e Poet Laureate van de Verenigde Staten . Dit maakte haar de eerste Latina die Poet Laureate (zeg maar dichter des vaderlands) van de Verenigde Staten werd. Limón debuteerde in 2005 met de bundel ‘Lucky Wreck’  welke door Jean Valentine (Poet Laureate van 2008-2010) gekozen als winnaar van de Autumn House Poetry Prize in 2005, terwijl haar tweede bundel ‘This Big Fake World’ , de winnaar werd van de Pearl Poetry Prize in 2006.

.

In Praise of Mystery: A Poem for Europa

.

Arching under the night sky inky

with black expansiveness, we point

to the planets we know, we

.

pin quick wishes on stars. From earth,

we read the sky as if it is an unerring book

of the universe, expert and evident.

.

Still, there are mysteries below our sky:

the whale song, the songbird singing

its call in the bough of a wind-shaken tree.

.

We are creatures of constant awe,

curious at beauty, at leaf and blossom,

at grief and pleasure, sun and shadow.

.

And it is not darkness that unites us,

not the cold distance of space, but

the offering of water, each drop of rain,
.

each rivulet, each pulse, each vein.

O second moon, we, too, are made

of water, of vast and beckoning seas.
.

We, too, are made of wonders, of great

and ordinary loves, of small invisible worlds,

of a need to call out through the dark.

.

 

De Muze en het heelal

Fruit der firmamenten

.

Ter gelegenheid van de boekenweek in 1959 gaf de vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels een verzameling gedichten, handelende over licht en duister, over aarde, zon, maan en sterren, over ruimtevaart, een primula en een citroen uit.

Toegegeven, ik werd ook op het verkeerde been gezet door de primula en de citroen maar bedenk dat ook de ruimtevaart in 1959 nog iets magisch en onbekends was, het heelal was nog een groot onbekend zwart gat. De primula en de citroen komen overigens uit een gedicht uit de bundel van Jan van Nijlen:

.

Meer dan sterren, meer dan het heelal

is mij de primula, een geel citroen.

.

Omdat deze bundel uitgegeven is ten behoeve van jonge mensen, stelde de commissie van de vereeniging een prijsvraag in onder pas-afgestudeerden op het gebied van vormgeving. Pas-afgestudeerden Bartha Bik (typografie) en Frédérique Spaanderman (omslag en illustratie) vulden elkaar zo goed aan volgens de commissie dat zij de opdracht kregen.

In de bundel gedichten van alle bekende dichters uit die tijd zoals Campert, Lucebert, Vasalis, Achterberg, van Ostaijen, Marsman, Lodeizen, Vestdijk, Boutens, Roland Holst etc. Maar ook een enkele wat minder bekende dichters als Albert Besnard, Gabriël Smit en Nes Tergast.

Al met al een fijne bundel ( de 11e uit deze Muze-reeks).

Ik koos uit deze bundel het gedicht ‘Fruit der firmamenten’ van Anton van Duinkerken.

.

Fruit der firmamenten

.

Ik vind:

de sterren zijn een witte wervelwind,

een hemelgril,

sneeuw die niet vallen wil,

uren die stil bleven staan,

werelden die de kracht niet vonden te vergaan.

.

En jij, wat denk je van de maan?

een ijspaleis,

een lachend gelaat

of een verzilverd paradijs?

.

Een wandelaar die langs de melkweg gaat

en ziet de zon als een fosforisch lijk

heeft die gelijk of ongelijk?

o kind, wat zou het heerlijk zijn te happen in de sterren!

.

Is ook schitterend

Voltooid verleden tijd

.

Jaren geleden (1997) was ik met vrienden een weekend weg en gingen we in Hilversum naar de opnames van een VARA programma, de naam van het programma ben ik vergeten, dat door Menno Bentvelzen werd gepresenteerd. Het was een soort vlees noch vis programma met wat cultuur, wat interviews en muziek. Het werd volgens mij ook op de middag uitgezonden en na een seizoen werd het van de televisie gehaald. Toch staan die opnames mij nog altijd heel vers in het geheugen. Er was namelijk een nieuwe band ‘Is ook schitterend’ die daar optrad. Hoewel ik het toen een vreemde naam vond voor een band (later hebben ze zichzelf omgedoopt tot I.O.S.) was ik meteen weg van de single die ze daar maar liefst drie keer moesten spelen (wat ik helemaal niet erg vond). De ene keer was er iets met de belichting , toen weer met het geluid en wij maar elke keer enthousiast applaudiseren.

De zangeres Maan vertolkte deze week bij De Wereld Draait Door, in het kader van het groot Nederlands Songbook een (ander) nummer van I.O.S. en zo kwam ik op het idee om de single van destijds weer eens te beluisteren. En ik vind het nog steeds prachtig, qua muziek (die gitaar) en qua tekst. Daarom hier Voltooid verleden tijd, geschreven door de zanger Joost Marsman en toetsenist Marc van der Voorn.

.

Voltooid verleden tijd

.

Een volle asbak, lege glazen
Staren me aan vanaf de bar.
Jij hebt net je kruk verlaten
Ik heb je niet eens weg zien gaan.
Ik wenk de barman vul de glazen.
En denk nog jij komt zo meteen
Mensen lachen, mensen praten.
Mensen kijken langs me heen
Iemand vraagt me om een vuurtje
Ik schrik op, uit mijn afwezigheid
Ik kijk hem aan en lach een beetje.
Ik ben haar kwijt!

Is dit dan het einde van het feest
Wil jij dan soms beweren, dat er nooit iets is geweest
Maar wat je niet hebt gehad, raak je ook niet kwijt
Voltooid verleden tijd.

De staten nat de stad verlaten
Loop ik diezelfde weg alleen
Jij moet hier ook hebben gelopen
Maar wist ik maar waarheen
Het laatste sprankje hoop vervliegt
Als ik de kamer binnenloop
Jouw hoofd niet op mijn kussen ligt
Lijkt het bed weer veel te groot
Ik hoor geluiden van de straat.
De deur valt in het slot.
Is dit het einde!?

Is dit dan het einde van het feest
Wil jij dan soms beweren, dat er nooit iets is geweest
Maar wat je niet hebt gehad, raak je ook niet kwijt
Voltooid verleden tijd.

Zoeken naar de juiste woorden
De muren komen op me af
Heb ik jou dan echt verloren
Ben ik echt weer terug bij af

Zoeken naar de juiste woorden
Voor een gevoel dat ik niet ken
Zonder jou ben ik verloren
Weet ik niet meer wie ik ben.

.

Maan

Nes Tergast

.

De Haagse Nes Tergast (1896 – 1974) was makelaar, dichter en kunstcriticus. Zijn echte naam was Albert Ernest Bruno Johannes en hij werd geboren in Java. Onder het pseudoniem Bruno van Nes werkte hij aanvankelijk met poëzie mee aan ‘Werk’ (1939). In 1940 verscheen de bundel ‘Glas en schaduw’, samengesteld uit de poëzie voor ‘Werk’ en het tijdschrift ‘Criterium’. Pas geruime tijd na de tweede wereldoorlog verscheen opnieuw poëzie in de bundel ‘Het moederland’ (1949), waarin zijn geboorteland Indonesië een belangrijke evocatieve rol speelt. Daarna volgden nog twee bundels gedichten: ‘Deliria’ (1951) en ‘Werelden’ (1953). De hem voor deze poëzie toegekende Jan Campertprijs 1955 weigerde hij. (Bron: DBNL.org).

De poëzie van Tergast kun je modern noemen zowel qua inhoud als qua vormgeving. Zijn werk sluit aan bij dichters als René Char, Prévert en Cummings. Onderstaand gedicht ‘Maan’ verscheen in Maatstaf.

.

Maan

.

Lach in de torens van mijn bloed

De weerhaken van je topazen rust

.

Zing de staalblauwe speren van je huid

In het weerbarstig huis van mijn gedachten

.

Ruk de vier windstreken van mijn verlangen

Met het stilet van je gebaar aan flarden

.

Dans in mijn ogen die op slapen staan

Nog enkele flitsen uit het ingewand

Van het hiernamaals over

.

O maan maanzieke maan

Die in de spiegel naast mij slaapt

Die achter in mijn dromen naast mij slaapt.

.

maan