Finale
Rob Boudestein
.
Tijdens de Haarlemse dichtlijn mocht ik op twee podia voordragen. Allereerst in het koor van de Grote of St. Bavokerk, alwaar ik mijn wat serieuze keuze voordroeg en vervolgens in de kelder van de Ierse pub The Wolfhound, waar ik mijzelf enige frivoliteit permitteerde. In de kerk was ik ingedeeld met dichter Rob Boudestein. Rob Boudestein (Den Haag, 1947) publiceerde verhalen en gedichten in een groot aantal literaire tijdschriften en gelegenheidsbundels.
Hij treedt regelmatig naar buiten met – meest lichtvoetige – poëzie. Soms individueel, vaak samen met de mannen van het Light Verse Collectief. Voor zijn gedichten won hij meerdere prijzen waaronder de Poemtata Poëzieprijs, de Gorcumse Literatuurprijs en de Willem Wilmink dichtprijs.
Tijdens de Haarlemse Dichtlijn droeg hij een gedicht voor met een duidelijk geëngageerde strekking maar ook met humor. Hetzelfde geldt eigenlijk voor zijn gedicht ‘Finale’ waarmee hij in de festivalbundel is vertegenwoordigd.
.
Finale
.
Nieuwsgierig nog leest hij het laatste nieuws.
De grote lijster buiten fluit wat almaar niet
op de St. Louis blues wil lijken.
.
Een trouwe hand schenkt in – bordeaux,
mengt volgens voorschrift, roert slentando
(hij koos de trage variant).
.
Een laatste troost, hij stelt zich voor een
helder licht en iets van engelengezang.
Hij rekent nergens op.
.
Maar wat als elementen – aan zijn gezag ontsnapt,
straks blindelings een onbezielde stroming volgen,
meewaaien met lukrake winden,
.
mee schuldig worden aan het kruit,
collaboreren met de grensrivier
waarin het kind verdrinkt?
.
Het fonkelende glas draalt even.
Je zou er haast om blijven leven.
.
Het nevelen in haar hoofd
José van Zutphen
.
Op zondag 7 april jongstleden interviewde ik de Rotterdamse dichter en ‘rapgranny’ José van Zutphen op het dichterspodium van Dichter bij de dood op de begraafplaats Oud Eik en Duinen in Den Haag. Na het interview droeg José een aantal van haar gedichten voor en bij één gedicht voelde je in de zeer goed bezette aula een emotie bij het aanwezige publiek: herkenning, mededogen en een gevoel van verdriet. Ook ik merkte bij mezelf dat dit gedicht iets bij me deed, reden genoeg om José na afloop te vragen of ik het gedicht hier te mogen plaatsen.
Afgelopen Hemelvaartsdag, bij de Haarlemse Dichtlijn, kwam ik haar weer tegen en kreeg ik, zoals ze beloofd had, het bundeltje ‘Het nevelt in haar hoofd‘ waarin het desbetreffende gedicht ‘Mijn moeder’ uit 2006 is opgenomen. Voor dit bundeltje (A6 formaat wat het meteen sympathiek maakte, ik moest meteen aan de MUGzines denken) heeft José een keuze gemaakt uit de gedichten die zijn ontstaan vanuit een intens contact met haar moeder in de laatste jaren van haar leven. Haar moeder die erg van taal hield, verloor steeds meer het vermogen tot spreken en verstaan van taal, het schrijven en het lezen. Nog steeds wordt José door het onvermogen van mensen met een niet aangeboren hersenletsel en hun onvermogen tot lezen, schrijven en verstaan geraakt, en ze heeft in dit bundeltje een aantal gedichten bij de gedichten over haar moeder gevoegd.
.
Mijn moeder
.
Eens droeg ze mij naar water
en waste, al het spelen moe,
de laatste resten van de dag
schoon naar de avond toe.
.
Mijn dromen lagen teruggeslagen
als dekens donzig zacht
te wachten om beschermd toe te dekken
te wachten op mijn sprookjesnacht.
.
Nu baad ik haar, mijn moeder
zoals zij vroeger deed
spelend met waterdruppels
genietend van wat warmte heet
.
En om haar naakte schouders een doek
waar ik doorheen mijn woorden weef
zo zacht zo droog ik haar in mijn armen
zo zacht vertellend hoe ik om haar geef.
.
Als zij dan weer wat later
gekleed is voor een lange dag
voel ik me even moeder
kijkend naar haar blije lach.
.
En om haar te beschermen
zoals zij vroeger deed
leg ik mijn dromen op haar kussen
voor als zij niets te dromen weet.
.
Mijn mond is moe
Surinaamse poëzie
.
Mijn dochter was in Suriname en ze nam ‘Wortoe d’e tan abra’ (woorden die overblijven) bloemlezing uit de Surinaamse poëzie vanaf 1957, uitgegeven door het Bureau Volkslectuur in 1970 voor mij mee. Mijn exemplaar is uit 1979 en het betreft een 4e uitgebreide druk (waarmee er totaal 16.500 stuks gedrukt zijn). De bloemlezing is samengesteld door Shrinivási (1926-2019). Hij was een Surinaams dichter, wiens burgerlijke naam luidt Martinus Haridat Lutchman. Zijn pseudoniem betekent: edele bewoner van Suriname. Hij geldt als een van de grootste dichters die Suriname ooit heeft voortgebracht en is misschien wel de belangrijkste Nederlandstalige dichter van Suriname.
De bloemlezing bevat poëzie van bekende namen (Edgar Cairo, R. Dobru, Thea Doelwijt, Michael Arnoldus Slory en Shrinivási zelf) maar ook tal van (mij) onbekende dichters. Eén van die onbekende namen voor mij was Zamani. Lezend in de bundel bleef ik bij een gedicht van deze dichter ‘hangen’ met als titel ‘Mijn mond is moe’. Op zoek naar wie deze Zamani was werd ik verrast, het blijkt hier om niemand minder dan Astrid Roemer (1947) te gaan. In 1970 debuteerde zij met de dichtbundel ‘Sasa: mijn actuele zijn’ onder dat pseudoniem.
Jaren geleden vroeg ik Astrid Roemer om een lezing over haar werk te geven bij mij in de bibliotheek. Omdat ze, net als ik, in Den Haag woonde haalde ik haar op van huis. De avond was een succes en ik heb daar heel mooie herinneringen aan. Niet verassend dus dat ik hier graag het gedicht ‘Mijn mond is moe’ plaats uit deze bloemlezing.
.
mijn mond is moe
.
moe is mijn mond
van spreken
zinvolle woorden om
anderen te bereiken
mijn mond is moe
van pogen
pogen hen weer te begrijpen
neen
ze willen niet kussen
die lippen van mij zijn
moe
voor anderen zinvol
te zijn
.
Swift en Dickinson
Familiebanden
.
In een NRC magazine van vorige maand lees ik een stuk over Taylor Swift, de zangeres uit Amerika met miljoenen fans en volgers (de zogenaamde Swifties). In maart van dit jaar maakte zij bekend dat ze verre familie is van de 19e-eeuwse dichter Emily Dickinson (1830-1886). Beide blijken af te stammen van dezelfde 17e-eeuwse Engelse immigrant in Connecticut. Dat ze dit weet komt door ancestry.com waar je de genealogie van je familie kan laten uitzoeken. Leuk feitje maar veel meer is het niet. Zou je denken.
Maar Taylor Swift haar album ‘Evermore’ verscheen precies op de geboortedag van Dickinson (10 december). Een andere link is dat haar nieuwste album ‘The Tortured Poets Department’ (opnieuw een verwijzing naar poëzie) op de 200ste geboortedag van dichter Lord Byron (1788-1824) verscheen, namelijk op 22 januari van dit jaar. Overigens zijn er geen andere verwijzingen in de teksten van Swift naar beide dichters. Wel naar Patti Smith (1946) en Dylan Thomas (1914-1953) overigens.
Voor de songtekst van het gelijknamige nummer op het album van Taylor Swift kun je deze link aanklikken. Voor hier plaats ik liever een gedicht van Emily Dickinson dat misschien wel een beetje slaat op het voorgaande ‘I’m Nobody! Who are you?’ uit ‘The Poems of Emily Dickinson’ uit 1955. In een commentaar op dit gedicht op Internet las ik: “Dickinsons willekeurige gebruik van hoofdletters in haar werk roept vragen op, maar de praktijk komt in dit korte gedicht goed tot zijn recht. ‘I’m Nobody! Who are you?’ schreef ze. De verteller is misschien niemand, maar ze maakt van zichzelf iemand met die hoofdletter N. Dit is een gedicht over bekendheid en de publieke belangstelling. Misschien is het een toepasselijke mantra voor de social media-onthouders van vandaag die liever genieten van de luxe van anonimiteit, net zoals Dickinson deed.”
Als je dat afzet tegenover hoe Taylor Swift omgaat met haar bekendheid en haar gebruik van social media dan is duidelijk dat er naast de overeenkomst (familieband) ook hele grote verschillen zijn.
.
I’m Nobody! Who are you?
.
I’m Nobody! Who are you?
Are you – Nobody – too?
Then there’s a pair of us!
Don’t tell! they’d advertise – you know!
.
How dreary – to be – Somebody!
How public – like a Frog –
To tell one’s name – the livelong June –
To an admiring Bog!
.
De zomers van Watou
Luisterboek
.
Op de rommelmarkt kocht ik voor een euro twee luisterboeken met poëzie, ‘De goddelijke vonk‘ en ‘De zomers van Watou’. Die eerste had ik al maar blijft een mooi cadeau om weg te geven en de tweede kende ik nog niet. De zomers van Watou (2005), het beste uit de Poëziezomers werd uitgegeven ter gelegenheid van de 25ste editie van de Poëziezomer Watou en bevat 46 gedichten die samen een overzicht vormen van de hoogtepunten uit 25 Poëziezomers.
Veel bekende namen waaronder Hugo Claus, Herman de Coninck, Luuk Gruwez, Serge van Duijnhoven, Anna Enquist, Gerrit Komrij en Stefan Hertmans werden opgenomen en via het geluidsarchief van Radio Klara gebruikt door de samenstellers Gwy Mandelinck en Agnes Hondekijn. Een uur lang genieten van dichters en poëzie.
Op de cd staat onder andere een gedicht van Geert Buelens uit 2002 getiteld ‘Verwant’. Geert Buelens (1971) is een Vlaams dichter, essayist, columnist en hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Buelens debuteerde als dichter in 2002 met de bundel ‘Het is’. Voor zijn werk ontving hij verschillende prijzen waaronder de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs in 2003 voor zijn debuutbundel.
Buelens schreef voor De Morgen en was jarenlang redacteur van het literaire tijdschrift Yang, waarin hij gedichten en essays publiceerde. Dit was ook het geval voor onder meer Bzzlletin en Het liegend konijn. Uit Yang komt het gedicht ‘Verwant’.
.
Verwant
.
Jij bent de engel die neemt
die altijd opnieuw door hologe blikken staart
en het leven afroept als een vraag
.
Wat als we aflopen als een berg
wat als een teken dat helpt en toch
het hart doorboort
.
Wat als een oor dat door geen mens bezocht
verkapt een dak aangeboden wordt
.
Ik schroef het hoofd eraf en giet het leeg
genoeg gekelderd en gekraakt
.
Ik stel de vraag opnieuw
en verwacht niet langer wat
als dit wat als dat
.
De wagen rijdt voor en kan zo vertrekken
de deur staat zo open als
.
Wij zijn gegroeid als wilde appelen
Drago Siliqi
.
In Berat (een prachtig oud stadje) in Albanïë waren we op weg naar een hotel dat een kopie was van het Capitool in Washington en onderweg kwamen we een openbare bibliotheek tegen. Meestal sla ik die over in mijn vakantie (ik kom al vrijwel dagelijks in bibliotheken) maar deze wilde ik toch wel even bezoeken. Een mooi groot gebouw met een zeer beperkte en heel oude collectie. Geen computers en de ledenadministratie werd nog op kaartjes geschreven. Een beetje zoals bij ons in de jaren ’70 en ’80.
De collectie romans was redelijk internationaal maar waar ik echt verbaasd over was, was de poëziecollectie. Maar liefst drie kasten vol! En dat op een collectie van een bibliotheek vergelijkbaar in Nederland voor een plaats van ca. 60.000 inwoners. Ik denk dat de verhouding poëzie en proza daar heel anders was dan in Nederland, veel meer poëzie verhoudingsgewijs. Nu is me dat in Oost-Europese landen ook al opgevallen, dat men daar veel meer aandacht heeft voor poëzie als onderdeel van de literatuur en het literatuuronderwijs.
Omdat ik geen Albanees spreek heb ik een willekeurige poëziebundel uit de kast getrokken en daar het gedicht ‘Si molla të egra jemi rritë’ uit overgenomen. Het is van de dichter Drago Siliqi (1930-1963) en het komt uit 1956. Ik heb het geprobeerd zo goed als kan te vertalen en dan wordt het ‘wij zijn gegroeid als wilde appelen’. Drago Siliqi was dichter, literair criticus en uitgever. Zijn eerste boek werd gepubliceerd toen hij 15 was, gevolgd door andere. Hij studeerde literatuur aan het Maxim Gorky Literatuur Instituut in Moskou. Als uitgever en literair criticus assisteerde en moedigde hij Ismail Kadare aan om ‘De generaal van het dode leger’ te schrijven, de meest geprezen roman van deze auteur. Siliqi kwam op 33 jarige leeftijd om bij een vliegtuigongeluk, toen de Aeroflot waarin hij naar China vloog neerstortte nabij Irkoetsk in de Sovjet Unie.
.
Wij zijn gegroeid als wilde appelen
.
Ze groeien als wilde appels van de hooglanden
in wilde vorst, wind en sneeuw en kou,
we lopen in het leven met het ritme van de
storm, op en als wilde appels zijn we gegroeid
.
Maar de vorst sloeg ons niet neer, en we
vertelden het ook niet aan een bergzwaluw.
De revolutie kwam en entte ons,
we gaven een prachtige vorm aan onze gierigheid
.
Kalashnikov en poëzie
Michail Timofejevitsj Kalashnikov
.
Ik weet niet precies meer waar ik het hoorde , ik denk op de radio, maar de uitvinder van het Kalashnikov machinegeweer, Michail Timofejevitsj Kalashnikov (1919-2013) had naast het feit dat hij militair was en dus het beroemdste (of beruchtste) machinegeweer aller tijden had uitgevonden, ook nog een andere passie namelijk dichten. Wanneer ik zoiets hoor dan kan ik niet wachten om op zoek te gaan naar feiten en, natuurlijk, poëzie van zo iemand.
Kalashnikov werd door de ontwikkeling van zijn machinegeweer (er zijn er inmiddels ruim 80 miljoen van gemaakt) in 1949 beroemd in de voormalige Sovjet Unie. Als je de lijst met ordes, medailles en prijzen ziet op zijn Wikipediapagina dan duizelt het je al snel. Een gedicht vinden van deze man is moeilijker zo bleek. Uiteindelijk heb ik via Reddit een bericht van iemand gevonden waarin stond dat in het boek dat Kalashnikov over zijn machinegeweer schreef (samen met Elena Joly) getiteld ‘The gun that changed the world’, een gedicht van hem stond. Een gedicht zonder titel dat ik toch de moeite waard vond om hier te delen.
Ik heb alles zorgvuldig afgewogen,
In het leven ben ik alle steun kwijt,
Mijn hart klopt niet meer goed,
Mijn hele lichaam is gevoelloos en strak.
.
Ze vertellen me dat de slee buiten staat
om me naar het kerkhof te brengen.
Ik ben als een man die dood en begraven is.
Alles om me heen stort in.
.
Haarlemse dichtlijn
Hemelvaartsdag
.
Vandaag, zoals elk jaar op Hemelvaartsdag wordt in Haarlem door een team van enthousiaste mensen (Marten Janse, Anneruth Wibaut, Peer van den Hoven en Sanne Toornstra) de Haarlemse Dichtlijn georganiseerd. In het centrum van Haarlem zijn dan 100 dichters te beluisteren en te zien op verschillende podia. De afgelopen jaren, vooral door Corona, werd het vertrouwde format losgelaten en werden de dichters op 1 centrale plek bij elkaar gebracht, maar dit jaar zijn er weer allerlei podia in de binnenstad waar je je poëziehart kan vullen met voordrachten van dichters.
Ik deed al 4 keer mee en dit jaar is de 5e keer. Ik mag voordragen op het hoogkoor in de Grote of St, Bavokerk aan de Grote Markt 22 (in de eerste ronde) en in de Ierse bar The Wolfhound aan de Riviervismarkt 9 in de tweede ronde. Verder zijn er podia in Yogacentrum Hof20, Café Koops, De tekenzolder in de Waag en in het Rosenstock Huessy Huis. De aanvangstijden van de verschillende rondes zijn om 13.15 uur, 14.25 uur en 15.35 uur. De verschillende podia worden gepresenteerd door Tom de Haan, Mireille Buldeo Rai, Ingrid Elsing, Simon Mulder en Renske Leijten.
De aftrap is om 12.00 uur in de Grote of St, Bavokerk. De toegang is gratis en er wordt zoals elk jaar een festivalbundel uitgegeven waarin van elke deelnemende dichter een gedicht is opgenomen. Deze festivalbundel is natuurlijk ook ter plekke te koop. Uit de editie van 2023 ‘Plot‘ heb ik het gedicht ‘Memento’ van dichter, redacteur, voormalig dorpsdichter van Laren en docent schrijven Gerard Beentjes (1951) gekozen.
.
Memento
.
Er woont een gedicht in mijn hoofd
als een eindeloos polderlandschap
waar de koeien afwezig en op stal
.
Er woont een gezicht in mijn hoofd
dat de trekken van mijn vader toont
terwijl het zich spiegelt als mijn zoon
.
Er woont een hoofd in mijn gedicht
de oogkassen hol de wangen leeg
terwijl mijn voeten mij bewegen
.
Er woont een gedicht in mijn hoofd
de hond rent blaffend voor mij uit
we wandelen de zon breekt door
.
Alice
Leonard Nolens
.
Omdat het alweer een tijdje geleden is dat ik een erotisch gedicht hier deelde, hier een van dichter Leonard Nolens (1947) getiteld ‘Alice’. Het gedicht komt uit ‘De liefdesgedichten’ uit 1997.
.
Alice
.
Geslapen, lang en diep, in het zwart.
Ons licht is de hele nacht buiten geweest.
Mijn blonde luchthartige beent halfnaakt
En vergroeid met haar zwierende rok
Door de kamer, zij kamt er heupwiegend
En fluitend het licht, het dik licht
Van haar kroezende haar en de ochtend.
.
De zon speelt er graag met haar borsten
En springt op haar rug, bespat
Haar nekvel en schouders, zij staat er
Te schitteren diep in het hart
Van de spiegel en pakt mij daar vast
Met haar blik: ga nu mee, ga toch mee.
Ik verdwijn in een goudwolk van scherven.
.
De herfst van Zorro
Rodaan Al Galidi
.
De in Irak geboren dichter en schrijver Rodaan Al Galidi (1971) woont sinds 1998 in Nederland. Naast dichter is hij auteur van verschillende romans. Al Galidi debuteerde in 2000 met de dichtbundel ‘Voor de nachtegaal in het ei’. Inmiddels heeft hij meerdere romans en dichtbundels op zijn naam staan.
Zijn dichtbundels ‘De herfst van Zorro’ (2007) en ‘Koelkastlicht’ (2016) werden genomineerd voor de VSB Poëzieprijs. De bundel ‘De herfst van Zorro’ bestaat uit een drieluik: ‘Gedichten van de hoogste verdieping van Zorro’, ‘Gedichten van de middelste verdieping van Zorro’, ‘Gedichten van de laagste verdieping van Zorro’, respectievelijk ‘het hoofd’, ‘het hart’ en ‘de penis’ van Zorro. Die verschillende verdiepingen, die in wezen eigen verhalen vertellen, verwoorden ook samen de verdeeldheid die in Zorro schuilgaat. In een recensie die op Literair Nederland verscheen is te lezen: “De lach is een belangrijk gegeven in ‘De herfst van Zorro’: vrijwel altijd aanwezig maar tegelijk soms ook zo fout.
Toen ik het gedicht ‘mooi meisje van achttien’ las (dat eigenlijk als titel heeft ‘Zorro zingt voor een mooi meisje van achttien dat veel naar de televisie kijkt met een zak chips op tafel’) begreep ik die lach. Na een eerste glimlach bij het lezen van het gedicht bekruipt je het gevoel dat hier iets serieus aan de orde wordt gesteld. Uit het hoofdstuk ‘De hoogste verdieping’.
.
mooi meisje van achttien
.
Op de bank
met afstandsbediening in je rechter-,
afstandsbediening in je linkerhand.
Weet je dan niet dat de televisie
de rolstoel voor jouw ogen is?
Als de regen niet nu
op je lichaam valt,
als de keelpijn niet nu
op je ranke nek klopt,
als de wind niet nu
je krullende haren streelt,
wanneer dan wel?
.
ZICHTBAAR ALLEEN 