Site-archief
Groeten uit Bergerac
Jan Boerstoel
.
Ik werk al mijn hele leven in bibliotheken. De organisatie waar ik momenteel werk heet bibliotheek De Plataan. Deze naam werd gekozen door een collega toen we op zoek waren naar een naam voor de nieuwe fusiebibliotheek (sinds 2020). De boom de plataan staat symbool voor inzicht, wijsheid en vreugde van de geest. Leek ons een prima naam voor een bibliotheek. Waarom schrijf ik dit? Sinds mijn bibliotheek zo heet heb ik een stille voorliefde ontwikkeld voor platanen. Dus ook voor poëzie waarin platanen een rol spelen of worden genoemd.
Voor mijn bibliotheek de Plataan als naam kreeg schreef ik zelf al eens een gedicht waarin deze bijzondere boom een rol speelt. En ook dit gedicht heeft een Franse plaats als onderwerp. Zo ook het gedicht dat ik las in de verzamelbundel ‘Wie er maar even was, was al gelukkig’ Frankrijk in 100 gedichten, verzameld door Mario Molegraaf uit 2004, die ik kocht tijdens de Nacht van de Poëzie.
Het gedicht ‘Groeten uit Bergerac’ is van dichter en schrijver van liedjes voor, met name, cabaret, Jan Boerstoel (1944). Het gedicht werd overgenomen uit zijn bundel ‘Veel werk’ uit 2000.
.
Groeten uit Bergerac
.
Onder de grote groene parasol
van een plataan blijkt zelfs de middaghitte
geen reden om met het klimaat te zitten.
Een ober schenkt de glazen weer eens vol
.
Ondanks de veertig graden nog actief
begin jij ansichtkaarten te beschrijven,
maar ik ben lui en wil dat even blijven,
dus kijk ik rustig toe en vind je lief.
.
De droge, witte wijn is jong en koel
en leven is een lekker warm gevoel.
.
Inzicht
Intriges
Nadat de val van het kabinet werd aangekondigd op de nieuwskanalen, moest ik denken aan een gedicht van Albert Hagenaars (1955). Dit gedicht is getiteld ‘Inzicht’ en vooral de laatste paar zinnen deden mijn gedachten naar dit gedicht gaan. ‘Inzicht’ staat in zijn bundel ‘Intriges’ uit 1986. Dat de naam van de dichter een grappige verwijzing is naar de plek waar het kabinet is gevallen, of moet ik zeggen is opgeblazen door de man waaraan ik moest denken bij die laatste regels (de Hagenaars) is slechts toeval.
.
Inzicht
.
Verwijder ik me allengs minder over
hermetisch oude sloten, door verglaasd riet,
vaststrompelend ook soms in ruwe akkers
.
van papieren steden binnen houtwallen,
waarop gedurig en pal en ongemeen felle
hagel staat, die gaten slaat en verblindt.
.
Bereik ik dan zienderogen de laatste,
de enige dijk van waaraf het zicht door-
breekt op een zee van zout en kalk,
.
die, aldus ontdaan van wat hier niet meer
ter zake doet, verstuift in een symboliek
die zelfs hij niet meer in de hand heeft.
.
Aandacht
Ruimte tussen zien en zijn
.
Ik schreef al eerder over Els van Stalborch (1944) en haar laatste gepubliceerde bundel ‘Ruimte tussen zien en zijn’ uit 2010. Toen deelde ik het gedicht ‘Inzicht’ en vandaag zocht ik in die bundel naar een gedicht dat zou kunnen aansluiten bij het thema van de Poëzieweek 2024 ‘Thuis’. Ik heb gekozen voor het gedicht ‘Aandacht’ omdat aandacht juist iets is dat je thuis krijgt.
Tenminste als je niet alleen woont, tenzij je dan weer een huisdier hebt als een kat of hond. Of erger dat je wel samenwoont met anderen maar dat je daar geen aandacht van krijgt. Laten we in het kader van de Poëzieweek 2024 uitgaan van het meest positieve scenario en ervan uitgaan dat er veel aandacht voor elkaar zal zijn in de Poëzieweek. En voor de poëzie.
.
Aandacht
.
Soms droom ik leven langzaam.
Elk ogenblik vervuld van zijn.
Woorden groeien traag
aan takken van stilte.
.
Tijd om te voelen, te zien,
te worden misschien.
De ruimte eindeloos wakker.
Gedachten machtig en vrij.
.
Ogen zien leegte voorbij.
Handen verkennen elkaar.
Ieder vergeten gebaar
wekt verwondering.
.
Langzaam groeit aandacht.
Leven klaart op, heldert
het zicht. In ieder woord
schitter licht.
.
Inzicht
Els van Stalborch
.
Dichter Els van Stalborch (1944) is sinds 2014 lid van het Utrechts stadsdichtersgilde. Dit gilde bestaat in 2021 uit 11 professionele dichters. Naast de Stadsgedichten die in opdracht van de gemeente worden geschreven of voor de Eenzame Uitvaart, schrijft het Gilde ook regelmatig gedichten voor andere opdrachtgevers in Utrecht. Els van Stalborch debuteerde in 1989 met de bundel ‘Ik heb de stilte afgezet’ waarna nog verschillende bundels volgden.
Haar werk verscheen in verschillende bloemlezingen waaronder ‘Nederlandse poëzie van de 19e tot en met de 21ste eeuw’ uit 2004 samengesteld door Komrij. Op haar website is een overzicht van haar werk te vinden. De website loopt tot echter tot ca. 2012.
In 2010 verscheen haar laatste bundel ‘Ruimte tussen zien en zijn’ en uit deze bundel nam ik het gedicht ‘Inzicht’.
.
Inzicht
.
De ruimte die je droomde
voor je kwam, trok zich terug
in de ogen van je ziel.
De ruimte die je nam,
lag tussen zeven muren.
.
De horizon verzweeg
de leegte, die je zag.
Het mogelijke
lag verborgen nog
te wachten tussen tijd.
.
Verlangen duurde lang.
Je wist niet hoe.
Moe van niet te passen
in je huid kroop je
je ogen uit en zag.
.
pseudoniemen
Marieke Jonkman
.
De naam Marieke Jonkman zal je waarschijnlijk niet zoveel zeggen. Maar als je begin jaren negentig van de vorige eeuw actief met poëzie bezig was dan waarschijnlijk wel. Marieke Jonkman is namelijk een pseudoniem van de dichter Anton Ent (1939) wat dan weer een pseudoniem is van de persoon Henk van der Ent (zijn echte naam).
Op zichzelf is het hebben van een pseudoniem als dichter geen noviteit, in de loop der eeuwen zijn er vele dichters geweest met één of meer pseudoniemen. Dichters als Antoine de Kom (Raymond Sarucco), Willem Barnard (Guillaume van der Graft), Christa Widlund-Broer (Anna Enquist), Willem Eduard Keuning (Willem de Mérode), R.H. van den Hoofdakker (Rutger Kopland), Floris van Merckem (Maurice Gilliams), Frederik van Eeden (Cornelis Paradijs), Michael M. Kuijpers (K. Michel), Johan Willem van der Zant (Hans Andreus) en Sylvie Marie (Sylvie de Coninck) zijn ofwel bekend door hun echte naam (na eerst onder pseudoniem te hebben geschreven) of zijn bekend geworden onder hun pseudoniem en dan is hun echte naam vaak (veel) minder bekend. En dit zijn maar een paar voorbeelden, wanneer je als zoekterm pseudoniem intikt op dit blog kom je vele pagina’s blogberichten tegen met dichters met een pseudoniem. Ook ik heb mijn eerste gedicht gepubliceerd onder een pseudoniem (W. Vos).
En dit zijn maar een aantal voorbeelden van Nederlandse en Vlaamse dichters, ook internationale dichters van naam hebben zich bedient van pseudoniemen of zijn bekend onder hun pseudoniem (Pablo Neruda, José Ribamar Ferreira, Wahé Arsèn, Paul Celan, Paul Snoek en Andreas Thalmayr). Wat nog een andere, veel minder voorkomende categorie pseudoniemen is, is het mannelijke pseudoniem voor een vrouwelijke dichter (Petronella Buzing die onder het pseudoniem Peter Jaspers bekend werd) en het vrouwelijke pseudoniem voor een mannelijke dichter (Anton Ent die bekend schreef onder de naam Marieke Jonkman).
Marieke Jonkman schreef in 5 jaar (tussen 1991 en 1996) 4 dichtbundels waarvan de eerste drie heel succesvol waren. Haar poëzie verscheen in literaire tijdschriften als Maatstaf. Opvallend ook is dat de poëzie van Marieke Jonkman meer aandacht krijgt (recensies) en vaker wordt opgenomen in bloemlezingen. In 1993 maakt Anton Ent bekend dat hij achter dit pseudoniem schuil gaat. In een interview in Trouw uit 1993 gaat Anton Ent dieper in op het hoe en waarom van dit pseudoniem https://www.trouw.nl/nieuws/marieke-jonkman-in-andermans-huid~be8e37a4/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F
In Maatstaf 3/4 uit 1994 zijn een aantal gedichten van Marieke Jonkman opgenomen waaronder het gedicht ‘Inzicht’.
.
Inzicht
.
Zo is het echt. Zo zit de woning in elkaar:
Schenk jij voor het bezoek iets in en waarom
moet ik jou dit vragen? Als ik dood ben, heb
ik gestreden, dagelijks, iedere seconde.
.
Afgewezen is de onderstroom en boventoon
van mijn bestaan. Juffrouw Strijdvaardig
legt het af. Legt het nimmer af. Ben. Maar.
.
Ik wil ontspannen vragen: wat wilt u drinken?
het dienblad dragen en geen fooi bedingen
zodra macht explodeert en mannen zingen:
de spiegelvrouw is gastvrouw op dit feest.
.
Ontoerekeningsvatbaar
Laatste opvoering met Stefaan met cello
.
Op 13 mei werd de eerste aflevering van ‘Ontoerekeningsvatbaar’ uitgezonden op Canvas (de Belgische publieke omroep). Ik keek afgelopen week de eerste aflevering met onder andere Willie Wartaal (De Jeugd van Tegenwoordig), Bieke Depoorter (fotografe) en Stefaan Degand (acteur).
Op de website van Canvas staat hierover te lezen:
“In de vierdelige reeks ‘Ontoerekeningsvatbaar’ gaan tien geïnterneerde mensen de uitdaging aan om samen met een gerenommeerde artiest een kunstwerk te maken. Allemaal hebben ze mentale problemen en die zijn even uiteenlopend als de delicten die ze hebben gepleegd en waarvoor ze zijn geïnterneerd. Sommigen zijn in een psychiatrisch centrum terechtgekomen, anderen zijn achter de tralies beland. Maar dan wel zonder datum van vrijlating in het verschiet. Zonder het doorlopen van een therapietraject is er geen vrijlating mogelijk. Zonder inzicht geen tweede kans.”
Gedurende de reeks proberen tien kunstenaars hun projectpartner voorzichtig te doorgronden. Geleidelijk aan gunnen de geïnterneerden hen een blik in hun leven, in hun hoofd en in hun ziel. En stukje bij beetje begin je als kijker beter te begrijpen wat dat nu eigenlijk betekent, “ontoerekeningsvatbaar” zijn.
Frank Heinen televisie recensent bij de Volkskrant schrijft hierover: “Misschien is het overdreven, maar voor mij bewijst ‘Ontoerekeningsvatbaar’wat kunst kan doen, hoe iets maken de waanzin misschien niet kan uitgummen, maar soms even inzicht kan verschaffen, ogf woorden, of een gevoel dat je iets deelt met iemand met wie je dacht niets te delen. Ieders hoofd is een kamer waarin je vastzit, een leven lang, en in sommige kamers is het veel beter uit te houden dan in andere.” En ik ben het helemaal met hem eens.
De acteur Stefaan Degand maakte met Dennis, een man van 54 die vastzit met een anti-sociale persoonlijkheidsstoornis en voor pedoseksuele feiten. Stefaan spreekt met Dennis en uit deze gesprekken komt het gedicht ‘Laatste opvoering met Stefaan met cello’.
Je kunt de uitzending met Stefaan en Dennis hier https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/ontoerekeningsvatbaar/1/ontoerekeningsvatbaar-s1a1/ terug kijken. Ook de volgende afleveringen (waar al stukjes van te zien waren) kan ik sterk aanbevelen.
.
Laatste opvoering met Stefaan met cello
.
Tik Tak
Tik tak
Tik tak
seconden worden minuten
minuten worden uren
uren worden dagen
dagen worden weken
weken worden jaren
en ga zo maar door
Tik tak
.
Niet denkend aan de dag van morgen
gewoon doen wat ik zelf wou
niet denkend aan de zorgen
niet denkend aan de mensen waar ik van hou
langzaam gaat de tijd voorbij
.
niet denkend aan hetgeen ik mis
denkend de wereld draait om mij
de wereld draait om mij
de wereld draait om mij
goed wetend dat ik mij vergis
.
ZICHTBAAR ALLEEN 