Site-archief
Lamia Makaddam
Vrijetijdsgedichten
.
De in Tunesië geboren dichter, vertaler. journalist en tolk Lamia Makaddam (1971) ken ik sinds kort. In eerste instantie via Facebook, later via haar bijdrage aan ‘De eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie’ die werd samengesteld door Tsjead Bruinja en daarna persoonlijk toen ze kwam voordragen in onze gezamenlijke woonplaats bij Loft in het kader van de poëziemiddagen die de organisatie van Dichter bij de dood organiseert. Die laatste bijeenkomst was bijzonder omdat ze mij daar vroeg of ik haar gedichten in het Nederlands wilde voordragen nadat ze ze eerst zelf in het Arabisch voordroeg. Lamia studeerde Arabische taal en letterkunde. Ze publiceerde vijf dichtbundels in het Arabisch en won in 2000 de El Hizjra Literatuurprijs. Haar werk werd vertaald in het Frans, Koerdisch en Engels. In 2020 verscheen haar eerste bundel in Nederland, vertaald door Abdelkader Benali, getiteld ‘Je zult me vinden in elk woord dat ik schrijf’.
Alle reden dus om haar bundel ‘Vrijetijdsgedichten’ aan te schaffen die begin dit jaar werd gepubliceerd door uitgeverij Jurgen Maas en vertaald werd door Djûke Poppinga. De bundel is fraai vormgegeven met op het omslag een foto van de schrijvende hand van Lamia. En de titel van haar eerste Nederlandse dichtbundel is eigenlijk ook op deze tweede bundel van toepassing. Want dat is wat deze bundel doet, de dichter vinden in elk woord dat ze schrijft. Haar poëzie is heel persoonlijk en is geschreven vanuit haar verleden, haar heden en haar toekomst.
Opvallend aan de gedichten is dat je bij een eerste doorbladeren van de bundel niet meteen denkt aan een dichtbundel. De gedichten zijn zonder titel, ze beslaan soms twee pagina’s en zijn als tekstblokken opgeschreven (met uitzondering van een paar gedichten die qua vorm wel meer lijken op wat wij herkennen als gedicht). Nu weet ik dat steeds meer dichters de vorm loslaten en meer proza-achtige gedichten schrijven. Maar Lamia weet hier toch nog een extra dimensie aan te geven.
De gedichten zijn een mengeling van herinneringen, ervaringen, dromen, wensen en verwachtingen en spelen zich vrijwel allemaal af in de directe omgeving van de dichter, haar woning en haar gezin. Maar er zijn ook de herinneringen aan haar ouderlijk huis, haar vader en moeder, haar geliefde en haar land van herkomst. Lamia richt zich in haar gedichten steeds direct tot de lezer waardoor ze een zekere intimiteit weet te scheppen die je niet vaak vindt bij dichters.
Als er al een thema leidend is in deze bundel dan is het denk ik alles wat met kijken, zien, ogen (en hun tranen) en de zintuigelijke visuele waarneming te maken heeft. In vrijwel elk gedicht wordt er al dan niet subtiel naar verwezen, komt het zijdelings aan de orde of is het het onderwerp. Het kijken, het zien, het afnemen van het zicht (tot aan een glazen oog toe). het wordt allemaal beschreven. De poëzie van Lamia is sowieso heel zintuigelijk, ook het voelen, het proeven, ruiken en het luisteren komen terug in haar poëzie.
De poëzie van Lamia is een wonderbaarlijke mix van het bovengenoemde gecombineerd met bespiegelingen en gedachten over de persoon van de dichter, boeken en de liefde. In het gedicht op pagina 18 komt dit allemaal bijeen.
.
Ik was nog een klein meisje, toen een van hen mijn hand pakte en in
zijn broek stak.
Die hand is nooit meer teruggekomen.
Ik schreef poëzie, maar kreeg hem niet terug.
Ik plantte bomen, maar kreeg haar niet terug.
Ik heb haar zelfs niet gevonden toen ik mijn tranen droogde.
Maar vandaag heb ik haar terug gevonden.
Ik hief mijn hand op en zwaaide naar het kleine gezichtje dat tegen de
ruit van de schoolbus was gedrukt
die wegreed.
In de regen en de mist
zag ik mijn hand, levend, ademen,
klein, zoals ik haar had achtergelaten.
Ik heb deze bundel met heel veel plezier in één keer uitgelezen. De poëzie van Lamia pakt je vast en neemt je mee. Wat mij betreft een echte aanrader.
.
losse honden
Een recensie
.
Na 3 bundels in eigen beheer te hebben uitgegeven volgde haar officiële debuut met ‘Misschien moet alles eerst op tekening hersteld’ uit 2017, gevolgd door ‘tegen het vergeten en voor de behoedzaamheid’ uit 2018 is er dan nu haar nieuwe bundel ‘losse honden’. uitgegeven door uitgeverij Aspekt. De bundel ‘losse honden’ heeft als ondertitel ‘gedichten over de omgeving veraf en dichtbij.
De 42 gedichten in de bundel zijn verdeeld over twee hoofdstukken; dichtbij en veraf. Ook in deze bundel geen verrassingen als het gaat om de vorm van de poëzie van Alja, steevast gedichten die bestaan uit tweeregelige strofes die meanderend in elkaar overlopen. De omslag van deze bundel vind ik heel goed gekozen. In eerste instantie dacht ik nog; waar kijk ik hier naar? Maar na lezing van met name het eerste hoofdstuk is de beklemming, het zicht op een blinde muur (uitzichtloos) heel goed gekozen voor in ieder geval het eerste deel van de bundel.
In het hoofdstuk ‘dichtbij’ word ik meteen (weer) getroffen door het opmerkelijk scherpe oog dat Alja heeft voor haar omgeving. Haar zintuigen staan altijd aan, lijken overuren te draaien, zoals in het gedicht ‘tien over negen’ zelfs de kleinste details ontgaan haar niet.
.
‘Een vriendelijke lezer laat de zegen van de Heer op me vallen, ik
voel bijna de lange wijde en zwarte mouwen
.
van een voorganger, terwijl op straat iemand schreeuwt dat je
het zelf moet doen. Twee mannen op de brug.
.
hebben het over consequenties en dat wat er overblijft, een heeft
een muts tot ver over zijn ogen, voorbij holt een
.
shirtloze man. een nieuwe ijsheilige
.
Dat het dichtbij is blijkt voor mij onder andere uit de voetballers en de door kinderen gemaakte doelpalen die ik een paar keer voorbij zie komen, het is alsof de dichter haar directe omgeving observeert, beschouwt en overdenkt, waarna er een gedicht wordt geschreven waarin deze beelden en details worden vermengd met herinneringen aan wat geweest is.
In dit hoofdstuk komt ook zo nu en dan de situatie van het afgelopen jaar naar voren met Corona, zonder dat dat met name genoemd wordt. Dat maakt de geboden poëzie nog herkenbaarder. Want als ik een ding zou moeten noemen over de poëzie van Alja dan is dat herkenbaarheid, alledaagse onderwerpen uit het leven gegrepen maar op een bijzondere en poëtische manier verwoord.
In het hoofdstuk veraf verschilt de poëzie niet veel van die in het hoofdstuk dichtbij al zijn de thema’s en onderwerpen die Alja hier aansnijdt wat veelomvattender, minder dichtbij huis, er wordt gereisd, nagedacht over de grotere onderwerpen van dit leven. Hoewel Alja in mijn mening altijd heel open schrijft voel ik het verschil wel tussen de twee hoofdstukken. Alsof de gedichten in het eerste hoofdstuk vanuit huis, de straat en de directe omgeving zijn geschreven en die van het tweede hoofdstuk op plaatsen daarbuiten, met meer ruimte en horizon, zoals wordt verwoord in het gedicht ‘de rechterboom’.
.
De dagen van bezinning zijn voorbij, kopt een krant. Het is alsof
alles een misverstand was, de lente, de
.
liefde, de leider, de toekomst. Het verleden misschien ook wel.
De wegen zijn glad, het dak is wit en de rook
.
uit de schoorsteen is een veeg teken.
.
Of zoals in het gedicht ‘dezelfde orde van grootte’: ‘Tussen flarden van koele lucht hangt een andere tijd’. Uit de gedichten blijkt dat deze geschreven zijn tot augustus 2021 zoals in de verantwoording blijkt. Een tijd van redelijke zorgeloosheid, van mogelijkheden, van ruimte, licht en reizen. De trein die in meerdere gedichten langskomt, de zee, de natuur, het zitten in het gras, een vrolijk optimisme proef je in de gedichten van het hoofdstuk ‘veraf’. In het gedicht ‘wat extra’s’ komt dat duidelijk naar voren, alsof Alja de gedichten van hoofdstuk een nog eens langs loopt en er een conclusie aan vastknoopt.
.
Wat extra’s
.
Alsof we verslaafd zijn en geprobeerd hebben daar vanaf te
komen, nu weer een trekje nemen of een
.
slok en meteen weer terugvallen. Eerst nog denken dat een hapje
geen kwaad kan, die serie, dat spelletje,
.
een aflevering en dan weer, maar steeds opnieuw onszelf voor
de gek houden. We zouden het anders
.
doen maar kijk, we doen het precies hetzelfde. Er was even frisse
lucht, stilte, bezinning en nu lijkt dat een
.
grapje. Er was een vriend dood maar er leven er nog tien en ons
gebeurt vast niets. En als we terug hollen,
.
lijkt het net alsof er niets gebeurd is ooit. We gillen door elkaar
heen, duwen omver, hebben haast.
.
En we zoenen. Zo was dat dus, huid op huid, adem tegen adem,
zweet op zeet, high fives!
.
Bij het lezen van de poëzie van Alja heb ik altijd het gevoel alsof een familielid mij een inkijkje geeft in haar leven, de figuranten in haar gedichten vage bekenden zijn, de omgeving en haar gevoelsleven herkenbaar zijn als het ware dat van iemand die je heel goed kent. Nu ken ik Alja waarschijnlijk iets beter dan de meeste mensen die slechts haar poëzie lezen maar toch kan ik me niet voorstellen dat ook die lezers niet een zelfde herkenning ervaren.
Ik heb deze bundel met veel plezier gelezen, fijn ook dat de gekozen periode waaruit de gedichten stammen er een was die eindigde in een tijdvak waarin er hoop gloorde. Daardoor lees je in de gedichten naar een steeds hoopvoller einde. De taal van Alja is als altijd heel toegankelijk, de beelden die ze in taal schildert veelkleurig en de onderwerpen herkenbaar. Nog een laatste observatie wat betreft haar taal, het viel me op dat ik maar liefst driemaal stofzuigeren in plaats van stofzuigen las, en misschien is stofzuigeren wel een veel mooier alternatief.
.
De dichter en de erotiek
Anne Vegter
.
Anne Vegter (1958) staat bekend om het erotiek gehalte in veel van haar werk. In een artikel in de Groene Amsterdammer uit 2011 wordt dit mooi beschreven https://www.groene.nl/artikel/erotisch-slagveld
In de jaren dat ze dichter des Vaderlands was schreef ze het gedicht ‘Materiaal voor schedelboog, lijn van borst, fallus of kont uit vloeibare klei’ bij de opening van de tentoonstelling ‘Sexy ceramics’ in Keramiekmuseum Princessehof (2016). In deze tentoonstelling kon je aan de hand van femmes fatales en ondeugende herders door alle fases van het liefdesspel lopen. Van de eerste aanraking en voorzichtige hofmakerij tot expliciete seks. Er waren Klassieke Griekse vazen, verfijnd Aziatisch porselein en moderne kunst die de zintuigen prikkelde en je met een heel andere blik naar keramiek liet kijken. Je kon er verborgen symbolen, suggestieve vormen en erotische objecten tegen komen, maar maakte ook kennis met de sensualiteit van het materiaal klei zelf.
Aan de hand van deze beschrijving van de tentoonstelling en de tentoonstelling zelf uiteraard schreef Anne Vegter het volgende gedicht:
.
Materiaal voor schedelboog, lijn van borst, fallus of kont uit vloeibare klei
Je makersbewegingen over het breekbare, natte binnenste –
buiten raakten mijn vormen jouw tong aan, openden je mond
in mijn roos, we bedreven lovescience met de modderige maten
van mijn kleivrucht. Kijken is pijnloos nadoen. Toen ik wilde weten
wat je vingers weten legde je verhitte dingen in ons bed. Je zei:
‘Dickrider, Tietenvaas, Models, Fallen Woman en wij.’ Ik zei:
‘Mooie Mensch, Flame, Potential Stillness en wij, sloeries van klei.’
.
Onderstroom
Een recensie
.
op zondag 15 november presenteerde Greta Lugtmeier in Rockanje voor een geïnteresseerd publiek haar debuutbundel als dichter met de titel ‘Onderstroom’ . Ook mij had ze gevraagd om samen met Sabine Kars, Marijke van Geest, Niels Snoek, Anna Schenk en Juul Kortekaas deze presentatie aan te vullen met onze poëzie.
De daar voor € 14,- aangeschafte bundel ligt nu voor me om te recenseren. Allereerst valt op hoeveel tijd en aandacht er besteed is aan deze bundel. De voorkant met delen van foto’s van de kust (zand, strand, branding, zee) geven al een deel van de inhoud weg, net als de titel Onderstroom, al is die ook duidelijk voor meerdere interpretaties gebruikt in de thematiek van de gedichten.
de foto’s komen ook terug in de bundel die een rustige bladspiegel laat zien. Sommige pagina’s bestaan uit een foto waarop het gedicht te lezen is, andere zijn bijvoorbeeld zwart met daarop in wit het gedicht. Mooi vormgegeven en met een fijn lettertype, al is de lettergrootte wat klein naar mijn zin.
In zijn voorwoord schrijft Niels Snoek ” Lees deze gedichten met alle vijf de zintuigen” en “.. Gebruik ook het zesde zintuig” .
Vooral die laatste aanbeveling is terecht want de poëzie van Greta is wat ik ‘ getuigenispoezie’ noem waarbij het van belang is dat je je kunt inleven in de tekst en de thema’s die de dichter je voorschotelt. De gedichten zijn niet eenvoudig en luchtig van toon. De achterflap tekst verraadt al dat de bundel in verband staat met haar serieuze, soms wat weemoedige kant (van de dichter). Dat is zeker het geval.
Niet voor niets denk ik, hebben de eerste gedichten in de bundel titels als Verlangen en Weemoed, twee woorden die ik elders in de bundel nog een aantal maal voorbij zie komen. Maar er is ook plaats voor verlangen, respect en liefde. Alle gedichten, of ze nu somber, weemoedig, serieus of juist hoopvol van strekking zijn hebben iets warms, je leest er de persoonlijkheid van Greta in terug.
De gedichten variëren in lengte van korte haiku-achtige gedichtjes van een paar korte zinnen tot bladzijde vullend. Sommige zijn geïnspireerd op gedichten van andere dichters maar dat staat er netjes onder aan de pagina bij andere hebben juist weer het water, de zee als thema. Ook hier komt de onderstroom weer naar boven.
Voor wie van toegankelijke, persoonlijke en veelal serieuze poezie houdt is dit zeker een aanrader. Dat er ook een zekere speelsheid in de poëzie van Greta schuilgaat blijkt wel uit het gedicht ‘Leven’.
.
leven
.
de première van de musical Barnum
miste ik maar met een dag
de aanslag van Mohammed Atta op Lower Manhattan
slechts met een paar uur
die aanrijding laatst in de Botlek
met een paar seconden
opgelucht koester ik mijn momenten:
je mist meer dan je meemaakt, zo is het leven
.
Arthur Rimbaud
De schamele droom
.
Arthur Rimbaud (1854 – 1891) was als dichter vertegenwoordiger van het symbolisme en decadentisme en een van de grote vernieuwers van de dichtkunst. Andere bekende decadenten zijn Oscar Wilde, Paul Verlaine en Stanislaw Prybyszewski. Kunst, zo vonden de decadenten, moet een een vrijplaats van de banale wereld zijn. Uiterste schoonheid en zuiverheid moeten worden nagestreefd.
Bij het symbolisme worden verbeeldingskracht, fantasie en intuïtie centraal gesteld. Het symbolisme kenmerkt zich door een sterke hang naar het verleden en een gerichtheid op het onderbewuste, het ongewone en het onverklaarbare. Het symbool staat daarbij centraal, en wordt een zintuiglijk waarneembaar teken dat verwijst naar een poort naar de niet-zintuiglijke wereld.
Als dichter heeft Rimbaud een eigen kijk op poëzie en de dichter. Rimbaud heeft het over de dichter als ziener. “Je est un autre” (ik is een ander) zo stelt hij. Om ziener te kunnen worden moet een ‘beredeneerde ontregeling van alle zintuigen’ plaatsvinden. De dichter moet de eigen zintuigen rationeel ontregelen om zo een nieuwe werkelijkheid te scheppen, met nieuwe beelden, een nieuwe universele taal. Rimbaud hanteert zijn beginselverklaring principieel en stapt af van alle conventionele paden als het gaat om zijn levensstijl en zijn poëzie: hij wordt een van de grootste vernieuwers van de poëzie.
In 1998 verscheen bij uitgeverij Athaneum-Polak & Van Gennep ‘Gedichten’ met een keuze uit het werk van de Franse dichter met vertalingen en toelichtingen. De vertalingen zijn van Paul Claes. Uit deze bundel het gedicht ‘De schamele droom’.
.
De schamele droom
.
Een Avond wacht wellicht
Waarop ik weltevreden
In een dier oude Steden
Met drank mijn dood verlicht:
Omdat geduld me ligt!
.
Als ooit mijn kwaal verdween
en ooit me goud behoorde,
Trok ik naar het Hoge Noorden
Of naar de Wijnstreek heen?…
– Ach dromen zijn gemeen
.
Omdat ze gauw vergaan!
Nooit zal, al word ik weer
De zwerver van weleer,
De groene kroeg voortaan
Nog voor me openstaan
.
.
Le pauvre Songe
.
Peut-être un Soir m’attend
Où je boirai tranquille
en quelque vieille Ville,
Et mourrai plus content:
Puisque je suis patient!
.
Si mon mal se résigne,
Si jái jamais quelque or
Choisirai-je le Nord
Ou le Pays des Vignes?…
– Ah songer est indigne
.
Puisque c’est pure perte!
Et si je redeviens
Le voyageur ancien
Jamais l’auberge verte
Ne peut bien m’être ouverte.
.
‘Le bateau ivre’ als muurgedicht in Parijs
Ik lees de wereld
Jan van Avezaath en Hans van Driel
.
Vandaag was ik op de strategische Conferentie II ‘The Makers Library’ in 013 in Tilburg. Onderwerp: De kenniswerkplaats voor de lokale gemeenschap. Ik zal jullie niet vermoeien met de inhoud van deze, overigens zeer interessante, dag maar één onderdeel wil ik graag wat meer belichten.
Jan van Avezaath (van Cubiss) en Hans van Driel van de Universiteit van Tilburg) ontwikkelden samen met 4 studenten van de KUB “Ik lees de wereld”.
Door verschillende mini-lessen ervaar je dat ‘lezen’ grenzen overschrijdt. Je wordt ook zelf uitgenodigd om nieuwe lessen te maken en te delen.
Ik lees de wereld
Met behulp van onze zintuigen is de hele wereld ‘leesbaar’. We voelen, proeven, ruiken, zien en horen, vaak in combinatie met elkaar. En telkens opnieuw lezen we de wereld, ieder op onze eigen wijze, en geven we betekenis aan wat ons omringt. Daarvan zijn we ons zelden bewust, want onze vijf zintuigen doen een beroep op natuurlijke vaardigheden. Ze lijken als vanzelf te gaan. Maar is dat ook zo?
Vijfentwintig ervaringsroutes
In het project Ik lees de wereld staan het waarnemen en interpreteren van onze omgeving centraal. Er werden vijfentwintig ervaringsroutes ontwikkeld waarin per route één zintuig centraal staat. De routes –elke route is een mini-les- zijn gestoeld op de semiotiek, de studie die wil begrijpen hoe wij de wereld leren begrijpen. Je kiest op gevoel één van de vijfentwintig online routes, die je vervolgens leidt naar een situatie met het verzoek die te lezen met (vooral) één van je vijf zintuigen. Vaak gebeurt dit associatief en intuïtief, soms beredeneerd. Jouw lezing kun je vergelijken met lezingen van anderen van dezelfde situatie. Je zult zien dat iedereen de wereld op zijn of haar manier leest en dat die manier van lezen iets over jou zegt.
Zo staat het op de website van Cubiss. Jan van Avezaath (ook blogger op http://pninpnin.blogspot.nl/) schreef over Ik lees de wereld het volgende gedicht.
.
Ik lees de wereld
.
Jas is een woord dat je uit kunt doen
Ik lees jouw jas over de leuning van de stoel
Kopje is een woord waaruit je kunt drinken
Ik lees hoe jij drinkt uit je kopje
.
Tussen de regels door lees ik je pink omhoog
.
Glimlach is een woord dat je kunt kussen
Ik lees je glimlach
En jij de mijne
.
ZICHTBAAR ALLEEN 