Site-archief
Twist en schuld
Delphine Lecompte
.
Na lange tijd lees ik weer in de vuistdikke roman ‘Wie heeft Delphine Lecompte vermoord’ van de gelijknamige Vlaamse schrijver en dichter Delphine Lecompte (1978). Dit boek, deze roman, een monumentale levensschets, waarin Delphine Lecompte stekelig grof villein schalks mystiek en briljant is. Dit werk toont haar leven, van haar jeugd in De Panne tot vandaag in de huurwoning van de voormalige vrachtwagenchauffeur. Dat alles in een taal die enkel Lecompte durft te hanteren, binnen een universum waarover alleen zij heerst. Zo bezweert zij een leven van misbruik en destructie, zo kan zij haar leven redden.
Zelden zo’n bijzonder boek van zo’n bijzondere schrijver en dichter gelezen. Zonder gene, met veel oog voor detail en bijvoeglijke naamwoorden (zoals hierboven stekelig grof villein etc.) beschrijft Lecompte een leven Zoals je maar heel zelden leest. Maar niet alleen in dit boek schrijft ze zo, ook in haar poëzie is haar verbeelding grenzeloos en haar gedichten worden bevolkt door talloze wonderlijke figuren, waardoor het lezen nooit gaat vervelen.
Toch is haar poëzie geen freakshow, geen losgeslagen fantasie die verzandt in de meest wonderlijke en schaamteloze beschrijvingen. Een voorbeeld is het gedicht ‘Twist en schuld’ dat verscheen haar bundel ‘De dieren in mij’ uit 2009.
.
Twist en schuld
.
Ik heb het wijwatervat gevuld
met vocht dat menselijk en dus
verwerpelijk is
‘schuldgevoelens zijn aangeleerd
prevelde ik tien keer na elkaar
maar het hielp niet.
.
Plots was ik aan de kust
de treinrit met zijn voorbijflitsende waslijnen en
lethargische hoenderen
is aan me voorbijgegaan
zoals lauwe koffie op een begrafenismaaltijd.
.
We zitten op jouw tapijt
zeven generaties zaten hier voor ons
ze gaven zich over aan hun ambacht en hun lust
ze lieten zich in met vraatzucht en ambitie
ze verloren zich in hypochondrie en spijt
daar eindigde het tapijt.
.
De stem van het geheugen
Anna Achmatova
.
De Russische dichter Anna Achmatova (1889-1966) is geen onbekende op dit blog. Ik schreef al eerder hier, hier en hier over haar en haar werk. Ook schreef ik al eens over een gedicht uit de bundel ‘In andermans handen’ vertaald, gekozen en ingeleid door Hans Boland uit 1981.
Anna Achmatova is dan ook een zeer bekend en geliefd dichter. Met de dichters Sergej Gorodetski, Osip Mandelstam en Nikolaj Goemiljov en anderen behoorde ze tot ‘Het dichtersgilde’, een literaire groep die zich ook Acmeïsten noemden naar het Griekse woord ‘άχμή’ (akmé): hoogtepunt, bloei. De aanhangers streefden naar eenvoud en helderheid van hun teksten. Ze vermeden metafysische, mystieke en occulte termen ten faveure van aardse en concrete. In plaats van metaforen voor het hogere te gebruiken verwezen ze liever naar aardse dingen. Ze waren daarbij niet experimenteel zoals in het Futurisme, dat zich gelijktijdig als reactie op het Russisch symbolisme ontwikkelde.
In de bundel ‘In andermans handen’ staat een gedicht getiteld ‘De stem van het geheugen’ voor O. (Olga) A. Glebova-Sudejkina, geschreven in 1913. Deze laatste was een Russische actrice, danseres, schilder, beeldhouwer en een van de eerste Russische mannequins, en belangrijk in de ‘Zilveren periode’ (1890-1920) in Rusland. In die periode komt Rusland niet alleen economisch maar ook literair-cultureel opnieuw tot bloei, zodanig zelfs dat gesproken wordt van een ‘Zilveren eeuw’.
Olga Glebova-Sudejkina (1885-1945) was zeer goed bevriend met Achmatova en wordt in verschillende literaire werken van haar genoemd. Haar naam is ook verbonden met de tragische dood in 1913 van dichter Knyazev, die zelfmoord pleegde.
.
De stem van het geheugen
.
voor O. A. Glebova-Sudejkina
.
Wat zien je doffe ogen, in het uur
Van laatste zonnegloed, op deze muur?
.
De tuinen van Florence of, op het blauw
Van het gespreide waterkleed, een meeuw?
.
Het Tsarendorp met zijn enorme park
Waar bange onrust opdook op jouw pad?
.
Of zie je hem, die aan jouw knieën lag
En voor de witte dood jouw boeien brak?
.
Nee, ik zie niets, behalve op de muur
De weerglans van het dovend hemelvuur.
.
Dichter over dichter
Pieter Boskma over Arie Visser
.
Veel lezers zullen de dichter Pieter Boskma kennen, van zijn poëzie of van naam. Of dat ook opgaat voor dichter Arie Visser is de vraag. Arie Visser (1944-1997) studeerde aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Van studeren kwam het niet echt, hij was meer in het uitgaansleven te vinden dan in de universiteit. Vanaf 1973 schreef hij dichtbundels, een roman en artikelen in kranten en tijdschriften (voornamelijk in Hollands Diep). Visser schreef over wat hem bezig hield zoals jazz, mystiek, gedichten en drugs. Als heroïneverslaafde leefde Visser aan de randen van het bestaan. Na een huwelijk en bekering tot de Islam kwam zijn leven wat meer op de rails. Zo vertaalde hij in 1985 de roman ‘Bright lights, big city’ van Jay McInerney.
In de bundel die werd uitgegeven naar aanleiding van de zeventiende Nacht van de Poëzie in 1997, staat een gedicht van Pieter Boskma (1956), een in memoriam voor Arie Visser die een paar maanden daarvoor was overleden aan kanker.
.
we moeten verdwijnen in aarde of lucht
we moeten verdwijnen zonder gerucht
en niets zal er overblijven dan dit
en daarna zelfs niet meer dit
.
ik zag al zovelen bezwijken
voordat zij het konden bereiken
waar zij vergeefs een heel leven
met al hun krachten naar streefden
.
de mens is een visje onder het ijs
en lente wordt het maar één maal
als het scherpst van de zeis
de kop van onze romp afslaat
.
de visser is niet meer verschenen
sinds hij liep over de golven
want de vissen kregen benen
die hem niet langer volgden
.
soms wordt een stem vernomen
die het evenwicht herstelt
tussen de goddelijke wonden
en de wereld van het geld
.
wij hebben het gehoord
maar kunnen niet begrijpen
dat geen enkel woord
helder kan beschrijven
.
waarom wij verdwijnen
en er niets kan blijven
dan ons diepe zwijgen
van het diep geheim
.
Verleden verbinden
Augusta Peauxfestival
.
Aanstaande zondag 3 september zal ik samen met nog 24 dichters voordragen op het Augusta Peauxfestival in Simonshaven (nabij Spijkenisse). Tussen 14.00 en 17.00 uur zullen 25 dichters en een A capellakoor de bezoekers van dit festival meenemen in hun poëzie rondom het thema ‘Verbinding’. Ik zal twee maal een kwartier vullen met mijn gedichten op twee verschillende plekken op het festivalterrein in de tuin van de voormalige pastorie aan de Ring 42 in Simonshaven waar dichter Augusta Peaux (1859-1944) woonde.
Als jong meisje speelde Augusta Peaux met de latere dichter Jacques Perk die even oud was als zij. Ze groeide op als dochter van een dominee. Als dichter wordt Peaux beschouwd als een van de belangrijkste symbolistische dichters uit het einde van de 19e en begin 20ste eeuw. Ondanks haar bescheiden oeuvre en leefstijl heeft ze een belangrijke en blijvende invloed gehad op de Nederlandse poëzie. Zo werd ze door Gerrit Komrij en Hans Warren opgenomen met werk in hun bloemlezingen. Maar ook dichters Albert Verwey en J.C. Bloem waren bewonderaars.
Haar poëzie kenmerkt zich door haar introspectieve en mystieke karakter. Haar gedichten hebben thema’s als de liefde, verlangen, melancholie en de zoektocht naar zingeving. Ze schreef met subtiele, beeldrijke taal en gebruikte vaak symbolen en verwijzingen naar de natuur. Ze had in haar poëzie het vermogen om de diepere emotionele en spirituele ervaringen te verkennen en te verwoorden. In en rond haar woonplaats is een organiserend comité actief dat het werk van Peaux onder de aandacht blijft brengen. Lesley Sanford, Julius Caesar, Ronald Bottelier en Frans van den Akker doen dit onder andere door het organiseren van een festival op 3 september. Naast dichter Ingmar Heytze en een aantal dichters uit de regio komen ook een aantal dichters van daarbuiten een bijdrage leveren, waaronder ik dus.
Hieronder een voorbeeld van een gedicht van Augusta Peaux uit de bundel ‘De wilgen, de velden, het water’ uit 2014 getiteld ‘Verleden’.
.
Verleden
.
Met handen ben ik gebonden
in een ver verleên,
dat is te aller stonde
onzichtbaar om mij heen.
.
Met geuren ben ik betooverd
terug in vroeger tijd,
als staat de boom ontlooverd,
al ben ik ’t voetspoor kwijt.
.
In klanken lig ik gevangen
van een verzonken bestaan
die bleven om mij hangen
toen alles was vergaan.
.
De klokken door mijn dagen
luiden en lokken mij
zoete bedwelming dragen
de geuren mij voorbij.
.
Met banden ben ik gebonden
en ga geen weg alléén
mij heeft altijd gevonden
wat in de tijd verdween.
.
NLMDO2_P-00243-II-012, 22-01-2008, 13:36, 8C, 1892×1436 (3419+3870), 100%, LetterkundigMu, 1/80 s, R40.4, G21.3, B29.2
Mystieke verzen
George Mac Donald
.
Van mijn broer kreeg ik ‘The Oxford Book of English Mystical Verse’. En op een website lees ik over dit boek: Veel van de vroegste boeken, vooral die dateren uit de jaren 1900 en daarvoor, zijn nu extreem schaars en worden steeds duurder. We geven deze klassieke werken opnieuw uit in betaalbare, moderne edities van hoge kwaliteit, waarbij we de originele tekst en illustraties gebruiken.
Dat laatste valt erg tegen want in deze bundel staan helemaal geen illustraties. Deze zin gaat op voor de serie ‘The Oxford Books of Verse’ maar niet voor deze specifieke bundel. Deze bloemlezing, bestaat uit 390 gedichten van 162 auteurs, en rijgt ‘gedichten aan elkaar die aanduidingen bevatten van een bewustzijn dat breder en dieper is dan het normale.’ Vijf eeuwen lang is elk tijdperk van de grote spiritualisten vertegenwoordigd: van de metafysische dichters, zoals Donne en Traherne, tot de romantici, waaronder Tennyson en Browning, tot de moderne dichters, zoals Yeats en Noyes.
De eerste versie werd in 1917 gepubliceerd en in de loop der tijd werden kwamen er vele herdrukken. Mijn exemplaar is uit 1953 en voorzien van een soort ex libris van de City of Leicester Education Committee en aangeboden aan de Collegiate School for Girls Leicester.
Ik koos voor het gedicht ‘Lost and Found’ van dichter George Mac Donald (1824-1905). Deze Schotse schrijver, predikant en dichter was een pionier op het gebied van moderne fantasieliteratuur en de mentor van collega-schrijver Lewis Carroll . Naast zijn sprookjes schreef MacDonald verschillende werken over christelijke theologie , en dus poëzie. Hij debuteerde met de dichtbundel ‘Twaalf van de spirituele liederen van Novalis’ in 1851 waarna nog verschillende bundels zouden volgen. Zijn laatste bundel in 1897 was ‘Rampolli: gezwellen van een langgeplante wortel’.
.
Lost and Found
.
I MISSED him when the sun began to bend;
I found him not when I had lost his rim;
With many tears I went in search of him,
Climbing high mountains which did still ascend,
And gave me echoes when I called my friend;
Through cities vast and charnel-houses grim,
And high cathedrals where the light was dim,
Through books and arts and works without an end,
But found him not–the friend whom I had lost.
And yet I found him–as I found the lark,
A sound in fields I heard but could not mark;
I found him nearest when I missed him most;
I found him in my heart, a life in frost,
A light I knew not till my soul was dark.
.
De schaduw van Morandi
Antoon Van den Braembussche
.
De Vlaamse dichter Antoon Van den Braembussche (1946) doceerde kunstfilosofie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en kunstkritiek aan de Vrije Universiteit Brussel. Voor hem is poëzie een creatieve plek waar kunst en filosofie elkaar kunnen ontmoeten. Tel daarbij op de kernthema’s die in zijn werk voorkomen; liefde, stilte en het onuitsprekelijke, en je hebt alle ingrediënten voor de bundel ‘De schaduw van Morandi’ bij elkaar. Deze bundel uit 2022 is inmiddels zijn zevende.
Antoon Van den Braembussche debuteerde al in 1967 als dichter, maar zijn dichtbundel ‘Liefdesverklaring’ wordt beschouwd als zijn eigenlijke, literaire debuut. Deze bundel verscheen in 1979 onder het pseudoniem Tonko Brem in de Yang Poëzie reeks, werd door critici erg goed ontvangen en beleefde meteen een tweede druk. In 1985 en 1995 verschenen opnieuw dichtbundels onder dit pseudoniem maar vanaf 2007, bij het verschijnen van de bundel ‘Kant-tekeningen’ publiceert hij onder zijn eigen naam, vanaf dat moment bewoog zijn poëzie zich veel meer op het raakvlak tussen filosofie en kunst.
‘De schaduw van Morandi’ bestaat eigenlijk uit drie delen die ogenschijnlijk los van elkaar staan. En dat terwijl de bundel is opgebouwd uit vijf hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk is gewijd aan de Corona pandemie, het laatste hoofdstuk is een ode aan de dichter Paul Celan (1920-1970) en de tussenliggende hoofdstukken ‘Het beeld, nogmaals het beeld’ (twee), ‘Moments de grâce’ (drie) en ‘Paradoxen’ (vier) vormen samen eigenlijk ook een deel. In dit tussendeel komt de poëzie zoals Van den Braembussche die beschouwt (in zijn kernthema’s) als een rode draad terug.
Van den Braembussche is een beschrijvend dichter. Hij gebruikt de taal om situaties en gebeurtenissen maar ook gevoelens te beschrijven in heldere taal, in herkenbare strofen en staat daarmee aan de ene kant in een literaire traditie en aan de andere kant verkondigt hij middels thematiek en filosofische soms mystieke inslag een heel eigen geluid. In een gedicht als ‘Af en aan’ Rumi indachtig, uit ‘Moments de grâce’ komt dat duidelijk naar voren.
.
Af en aan
Rumi indachtig
.
Dansend in het
ongehoorde gaf ik je
de binnenkant van mijn ziel.
.
Daar waar betekenis
er niet meer toe doet.
.
Daar waar enkel nog heerst
pure resonantie,
de echo van een stervend lied.
.
Waar dans duisternis wordt,
duisternis een onmetelijke dans.
.
Waar alles af en aan danst
nooit-eindigend,
terwijl de dichter enkel nog
naar woorden tast.
.
In het deel dat over de Corona pandemie gaat is zijn poëzie directer, plaatsbaar in de situatie zoals in het gedicht ‘Lockdown’: Niet alleen de eenzaamheid / kwam handen tekort. Ook de hoop die over / balustrades boog. Of in het openingsgedicht ‘Corona’: In overvolle ziekenzalen / in luidkeelse bedden / tast de dood in het rond. Ongenadig. / Longnabij.
Persoonlijk werd ik het meest gegrepen door de ‘Ode aan Paul Celan’ een cyclus van vier delen met als titel ‘Ein-sof’ (wat uit de Kabbalah komt en zoveel betekent als oneindig, zonder einde). Van den Braembussche schreef dit op uitnodiging van Carl de Strycker voor de Poëziekrant ter gelegenheid van het Celan-jaar in 2020 (honderd jaar daarvoor geboren, vijftig jaar daarvoor overleden). Het gedicht verscheen in de Poëziekrant nummer 2 in 2020.
Waar Celan in zijn poëzie spaarzaam omgaat met woorden en schrijft op de rand van het zwijgen, gebruik makend van gewaagde metaforen en neologismen, die hij voor een deel haalde uit lectuur van geologische boeken, daar put Van den Braembussche uit zijn eigen filosofisch idioom: Sterf voor je sterft, / zegt de mysticus. / Wij hebben in het kamp / en de rookblauwe, / ongeheelde herinnering / niets anders gedaan. / In herfst, getijde en het niets. / Ons stuk kauwend / op de tekens van het ongeziene.
De bundel ‘De schaduw van Morandi’ Gedichten 2018-2021 heeft een uitspraak van M. Vasalis als ‘motto’: “een dichter vertaalt. Geeft taal aan datgene uit zijn binnenwereld dat zelf geen woorden heeft.” Ik vind dat Van den Braembussche daarin goed geslaagd is. De bundel bevat twee illustraties, afbeeldingen van de kunstenaars Sofie Muller en Christian Clauwers.
.
Het poëtische genie
Jacques Hamelink
.
Afgelopen woensdag, 17 november overleed schrijver, dichter en literair criticus Jacques Hamelink (1939 – 2021). Hamelink die bekendheid verwierf met zijn verhalenbundels, koos ervoor eind jaren ’70, begin jaren ’80 zijn pessimistisch proza los te laten en meer te gaan voor het schrijven van poëzie vol historische en literaire referenties, hierbij de klankwaarde van zijn verzen niet verwaarlozend. Hamelinks poëzie werd meer en meer abstract, kaal van alle persoonlijke betrokkenheid, maar nog steeds met behoud van dezelfde thema’s. Zijn werk werd al snel hermetisch gebrandmerkt. Zijn werk werd ook steeds mystieker. Zijn groeiende geloof, geleend van dichters als Paul Celan en Hölderlin, was dat poëzie zou moeten proberen het onmogelijke te spreken, en dat het falen om dit te doen haar grootsheid vormt.
Sinds het verschijnen van de bundel ‘Sacrale komedie’ (1987) is zijn werk zeer zinspelend geworden. Persoonlijke en ‘algemene’ geschiedenis versmelten in steeds strakker opgebouwde gedichten. De taal van deze gedichten verhoogt hun moeilijkheidsgraad: de auteur graaft op bestaande woorden, creëert neologismen en introduceert tegelijkertijd archaïsche woorden. Toch had Hamelink de laatste jaren een vaste groep bewonderraars van zijn werk. In 2002 (‘Zilverzonnige en onneembare Maan’) en 2008 (‘De Dame van de Tapisserie’) werden bundels van Hamelink genomineerd voor de VSB poëzieprijs.
Hamelink werd tijdens zijn leven bekroond met de Constantijn Huygensprijs, de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs en de Herman Gorterprijs.
In 1986 verscheen de bundel ‘Eerste gedichten’ en uit deze bundel komt het gedicht ‘The poetical genius’. In het gedicht komt naar de gedachte naar voren dat ‘de dichter’ weinig erkenning krijgt.
.
The poetical genius
.
Waar is de tijd, vriend van Yeats,
dat dichterskrijgshaftige, Helmers, Tollens,
of godsdienstige, Beets, Ten Hate, buiksnorren
droegen en slechts als zeehond Holst
vermomd per trein reisden, alsmaar
met doffe gedichten dreigend.
.
Verlept zijn de titels der dames
die René Rilke per hutkoffer
met zich meesleepten in het zog
van hun onirische schommelstoel, de held
slablaadjes voerend evenals
zijn rivaal de schildpad.
.
Hedentendage zit de ene poëet in de lotus.
De andere leert, in een jute zak genaaid
of bekleed met een oude pokdalige ster,
zich een nieuw patiencespel: proeven,
bij kleine beetjes, van eigen mond.
.
In andermans handen
Anna Achmatova
.
De bundel ‘In andermans handen’ bevat een (beknopt) overzicht van de gedichten van Anna Achmatova (1889 – 1966), vertaald, gekozen en ingeleid door Hans Boland. In een goed leesbare inleiding beschrijft Boland het leven van Achmatova en de ontwikkeling die haar poëzie heeft doorgemaakt in waarschijnlijk de meest roerige periode die Rusland (en later de Sovjet Unie) in haar geschiedenis kende (voor, tijdens en na de eerste en tweede wereldoorlog en de revolutie).
Met de dichters Sergej Gorodetski, Osip Mandelstam en Nikolaj Goemiljov en anderen behoorde ze tot ‘Het dichtersgilde’, een literaire groep die zich ook Acmeïsten noemden naar het Griekse woord ‘άχμή’ (akmé): hoogtepunt, bloei. Zij streefden naar een apollinische (rustige) helderheid en zetten zich af tegen de symbolisten, met hun dionysische (extatische) hang naar mystiek, gecompliceerde meerduidigheid en occultisme. In plaats van metaforen voor het hogere te gebruiken verwezen ze liever naar aardse dingen. Ze waren daarbij niet experimenteel zoals in het Futurisme, dat zich gelijktijdig als reactie op het symbolisme ontwikkelde. Hun bijeenkomsten leken op workshops waar nieuwe schrijfwijzen werden ontwikkeld. Een belangrijke techniek die Achmatova zich daarbij al vroeg eigen maakte was die van de metonymen (net als de metafoor een vorm van beeldspraak).
Het gedicht ‘Voor een geliefde’ uit haar bundel ‘Een witte vlucht’ uit 1917 is uit de periode die in de Russische literatuurgeschiedenis de ‘Zilveren eeuw van de poëzie’ wordt genoemd, een periode waarin allerlei literaire scholen ontstonden.
.
Voor een geliefde
.
Je hoeft me niets te zeggen met een duif,
Je hoeft me geen bezorgde brief te sturen,
Blaas niet in mijn gezicht met maartse wind.
Ik ben sinds gister in de Groene Hof,
Onder een schaduwdek van populieren,
Alwaar men rust voor ziel en lichaam vindt.
.
En ik kan het paleis zien hiervandaan,
Omringd door schildwachthuisjes en kazernes,
En de Chinese brug over het ijs.
Jij blijft maar steeds op de veranda staan,
Verwonderd over zoveel nieuwe sterren,
Verstijfd – je wacht al haast drie uur op mij.
.
Ik zal voorbijschieten – een schuwe wezel,
En in een boom springen – een grijze eekhoorn,
En ook zal ik een zwaan zijn, die jou roept;
Dan hoeft de bruidegom niets meer te vrezen,
Als hij moet wachten in de blauwe sneeuwstorm
Waar hij weldra zijn dode bruid ontmoet.
.
Chromatophonography
Of poëzie in vreemde vormen op zijn Perzisch
.
Soms kom ik, in mijn zoektocht naar bijzondere vormen van poëzie, een vorm tegen waarvan ik het bestaan vermoedde maar waar ik nog geen uitingsvorm van tegen was gekomen. Een dergelijk gevoel kreeg ik toen ik het project van Hossein Hosseini tegen kwam. Het project werd uitgevoerd in 2008. De titel is Chromatophonography of het vertalen vocale tekenen van Perzische klassieke poëzie tot kleurrijke betekenissen. De codering gebeurt niet volgens grammatica of het lettergebruik. In plaats daarvan wordt dit gedaan middels de fonetiek of de uitspraak van de woorden. Hier wordt alleen het formele aspect (kleurrijke codes) gebruikt en het gedicht wordt ontdaan van betekenis, waardoor de “muziek” van het gedicht visueel wordt gemaakt.
.
.
De codes volgen de volgende regels:
o Aangezien verschillende medeklinkers van het Arabische alfabet waarvan Perzische script is afgeleid worden uitgesproken op dezelfde manier, zijn gedichten met Arabische lijnen vermeden
o De code wit verbindt twee klinkers
o Codes zijn continu en spaties zijn verwijderd
o Elk dichtregel is gecodeerd op een regel en is herkenbaar in Romeinse cijfers
o Er is wat ruimte tussen elke twee regels van het gedicht.
.
Het eerste gedicht is een sonnet door Hafiz of Hafez(1320-1390) een Perzische dichter en mysticus in de Soefitraditie. Zijn lyrische gedichten, de Ghazals, staan bekend om hun schoonheid van klank en vorm. De thematiek van liefde en wanhoop, het noodlot, mystiek en vroege Soefistische thema’s waar de Perzische poëzie al tijdenlang van doordrongen was geweest, kwamen tot volle bloei in zijn vernuftig geconstrueerde en emotioneel aansprekende gedichten.
.
ZICHTBAAR ALLEEN 